Deze maand is het tien jaar geleden dat Sun Microsystems zijn Java-technologie aan de wereld prijsgaf en daarmee, bijna terloops, voor altijd de computerindustrie veranderde. Een overzicht van overdonderende successen en gemiste kansen.

Java zag het licht als een programmeertaal waarmee ontwikkelaars animaties voor hun websites konden maken, maar groeide uiteindelijk uit tot een brede verzameling software en specificaties die gebuikt kan worden om voor vrijwel alles programmatuur te schrijven: van mobiele telefoons tot mainframecomputers.

Maar in 1995 lag het succes van Java nog besloten in de mantra 'write once, run anywhere', waarmee het leven van softwareontwikkelaars een stuk eenvoudiger zou moeten worden. Voortaan hoefden ze hun codes niet meer aan verschillende soorten hardware aan te passen, wat altijd een tijdrovende bezigheid was geweest.

De geschiedenis van Java omvat een aantal schitterende successen, gemiste kansen en een paar bittere rechtszaken. Jonathan Schwartz, directeur van Sun, omschrijft het als volgt: "Het is alsof we een reis door de ruimte hebben gemaakt. Niemand had verwacht dat we zo ver zouden komen."

Schwartz deed zijn uitspraak tijdens de ingetogen tienjarige jubileumviering van Java, die plaatsvond in de schaduw van het Clock Tower-gebouw, dat uittorent boven het terrein van Sun in het Californische Santa Clara.

Oud-werknemers van Sun omhelsden hun vroegere collega's, waardoor de verjaardag van Java wel iets weg had van een van school. Er was gratis bier, roze popcorn en ijs. Sun had gezorgd voor een 'dunk tank'- een kleine watertank waar je spelenderwijs in kon vallen - en er was een kort optreden van Sun-ontwikkelaar Hideya Kawahara. Hij bespeelde een ukelele die de vormen had van Duke, het dansende, zwart-witte vlek-achtige figuurtje dat vanaf het begin de mascotte van Java was.

In 1995 leek het nog uiterst onwaarschijnlijk dat tien jaar later iemand überhaupt aan het jubileum van Java zou denken. In die tijd was Java een obscure technologie uit de failliete boedel van een interactief televisiebedrijf met de naam FirstPerson.

Maar toen het Internet eenmaal populair werd, slaagde het team van FirstPerson er op de één of andere manier in om de juridische afdeling van Sun te overtuigen dat de broncode van Java voor het grote publiek toegankelijk moest worden - wat in die tijd een ongehoorde stap was.

De vrij beschikbare broncode was een hit bij de ontwikkelaars, maar Sun behield wel enige controle over de distributie ervan. "We zorgden ervoor dat er zoveel mogelijk sprake was van open-source terwijl het nog steeds om een bedrijf ging", herinnert James Gosling zich. Gosling was de schepper van Java en is tegenwoordig hoofd technologie op de afdeling productontwikkeling van Sun.

Nog voordat Java werd gelanceerd op het SunWorld gebruikerscongres van 23 mei 1995, gonsde het al van de geruchten in kringen van ontwikkelaars voor het web. Men had dringend behoefte aan een solide programmeertaal die gebruikt kon worden om op statische html-pagina's plaatjes te laten bewegen. En toen Sun op het laatste moment ook nog een deal met Netscape had gemaakt waarbij Java in de Navigator zou worden geïntegreerd, was er geen houden meer aan.

De programmeurs stortten zich massaal op Java, dat al in 1996 zijn eigen congres kreeg: JavaOne, waar 6000 mensen op af kwamen. Drie jaar later was dat opgelopen tot boven de 20.000.

Een tijdlang leek het er op dat alle technologiebedrijven zich met Java gingen bezighouden: Hewlett-Packard, IBM, Oracle en zelfs Microsoft werden licentiehouders.

"Alle toonaangevende reuzen uit de bedrijfstak gingen dezelfde kant op. Zoiets had ik nog nooit gezien, en sindsdien is dat ook niet meer voorgekomen", aldus Rick Ross, oprichter en hoofd van JavaLobby.org, een organisatie voor Java-ontwikkelaars.

Java raakte uiteindelijk thuis op de server, waar de Java 2 Enterprise Edition van Sun veel wordt gebruikt als brug tussen back-endsystemen, zoals databases, en het web. En sinds kort is Java een snel groeiend platform voor fabrikanten van apparaten zoals mobiele telefoons; volgens Sun heeft deze bedrijfstak al meer dan 500 miljoen mobiele apparaten die gebruik maken van Java aan de consumenten geleverd.

Maar terugkijkend op de afgelopen tien jaar, zijn de mislukkingen net zo opvallend als de successen. De belangrijkste miskleun was dat Sun zelf faalde als leverancier van Javaproducten. Terwijl bedrijven als IBM, BEA Systems en Borland Software miljarden verdienden aan de verkoop van Javaservers en tools, hebben de Javaproducten van Sun zelf het nooit goed gedaan op deze markt.

Volgens James Governor, van het it-analysebedrijf RedMonk, is het 'niet overdreven te stellen dat Java het succes van IBM's softwaredivisie nieuw leven heeft ingeblazen en in sommige opzichten ook heeft gecreëerd. IBM kwam er achter dat het bedrijf succes kon hebben met iets dat niet hun eigendom was. Na Java kwam Linux, en het concept van succes met iets dat niet van jezelf is, bleef belangrijk binnen'.

Sun heeft nooit bekendgemaakt hoeveel geld het bedrijf in Java heeft geïnvesteerd, of heeft terugverdiend, maar in een interview met IDG News Service zei bestuursvoorzitter en topman Scott McNealy onlangs dat de winst van Java uiteindelijk vooral indirect is geweest: "Stel dat we tien jaar geleden niet aan Java waren begonnen. Waar zouden we dan nu zijn met Sun? Windows zou dan alles in handen hebben, en met ons was het gedaan. Als mensen geen Javacode voor het web schrijven, dan schrijven ze voor .Net. Als ze voor .Net schrijven, dan schrijven ze voor Windows. En als ze voor Windows schrijven, dan schrijven ze dus niet voor apparatuur van Sun."

Het mislukken van de ontwikkelaarstools en applicatieservers kan een pijnpunt genoemd worden, maar de gemiste kans met betrekking tot de desktop is niets minder dan een open wond. Sun heeft zeven jaar lang financieel moeten lijden onder een bitter conflict met Microsoft, dat ging over de manier waarop het bedrijf uit Redmond Java had geïmplementeerd. Weliswaar streek Sun vorig jaar bij een schikking 2 miljard dollar op, maar Java heeft nooit grip op de pc-desktop gekregen.

Volgens Rick Ross van JavaLobby is Microsoft niet de enige reden voor deze mislukking van Java. Hij wijt het ook aan de 'koppige arrogantie' van Sun, waardoor bedrijven als Apple en Intel maar moeilijk aan Java konden bijdragen. "Als je bedenkt wie er in die tijd enthousiaste partners van Java waren", zegt hij, "dan zie je dat elk daarvan op enig moment werd aangestuurd door Microsoft of Sun."

Met het verstrijken van de tijd blijken grijstinten achteraf dus toch zwart of wit geweest te zijn, en hoewel het duidelijk is dat Sun een aantal kansen heeft laten liggen met Java, zou je bijna vergeten hoe ongelofelijk snel Java aan het einde van de jaren '90 groeide.

Graham Hamilton, één van de onderdirecteuren en medewerkers van het Javateam van Sun formuleert het zo: "Er lagen zoveel kansen, je wist amper welke je moest grijpen. Nu is de situatie evenwichtiger en is het belangrijker geworden om gewoon je werk goed te doen."

Zelfs het tienjarige verjaardagsfeest van Java verliep niet zonder strubbelingen. Op een gegeven moment ging het keihard regenen, waardoor iedereen snel onderdak zocht onder de Clock Tower.

Maar toen de lucht opklaarde, pakte James Gosling, nog steeds nat van de dunk tank, de microfoon en haalde herinneringen op. In de begintijd, lang voordat Java aan het publiek werd voorgesteld, zonderden hij en zijn team van ontwikkelaars zich af en verruilden ze het terrein van Sun voor een kantoortje dat ze hadden gehuurd in Sand Hill Road, in het Californische Menlo Park. Daar gingen ze zich voorstellen hoe de toekomst van de it eruit zou zien en begonnen ze met de ontwikkeling van wat uiteindelijk Java zou worden. "We hadden allemaal scenario' bedacht die we zelf als science fiction beschouwden", vertelde Gosling aan zijn publiek, "en ze kwamen nog uit ook."