Nadat 86,9 procent van de stemmen geteld blijkt dat een meerderheid van 61,8 procent de Europese Grondwet afwijst, 38,2 procent was voor ratificatie van de Europese Grondwet.
Stem ook: Nederland is tegen en nu?

Daarmee volgt Nederland Frankrijk dat zondag de Grondwet ook afwees. Het referendum leefde onder de kiezer. Tot 21.00 uur waren de stemlokalen open en het was er drukker dan verwacht. De opkomst staat vooralsnog 63,4 procent.

Dat is ruim meer dan bij de verkiezingen voor het Europees Parlement, in juni vorig jaar. Toen was de opkomst 39,1 procent. Een dergelijke opkomst ligt ruim boven de drempel van 30 procent die een Tweede-Kamermeerderheid van CDA en PvdA vooraf als minimum had aangegeven.

Den Haag lag om 19.30 uur met 46,75 procent iets onder het landelijk gemiddelde. De stad is vandaag echter bovenal het toneel van de internationale pers; er zijn meer journalisten te vinden dan kiezers. Europa wachtte gespannen af of Nederland, net als Frankrijk, een hard nee laat horen tegen de grondwet.

Premier Balkenende is 'zeer teleurgesteld' over de uitslag van het referendum. De hoge opkomst en de 'betrokken discussie' over Europa noemde hij woensdagavond in een eerste reactie wel 'winst'.

De premier noemde het 'helder dat de regering deze uitkomst zalrespecteren'. Volgens hem 'hebben de kiezers een duidelijk en niet mis te verstaan signaal gegeven'. De premier zal aan zijn Europese partners duidelijk maken dat aan het Nederlands nee 'recht gedaan' moet worden. De premier zal woensdagavond al contact hebben met een aantal Europese leiders en met voorzitter Barroso van de Europese Commissie, zeggen ingewijden.

De premier ziet het tempo van de uitbreiding van de unie, de financiële bijdrage van Nederland en het verlies van de Nederlandse soevereiniteit als de belangrijkste motieven van de tegenstemmers. "We moeten alles op alles zetten om de burgers meer te betrekken bij het Europa van de toekomst. Daar zal het kabinet zich voor inzetten." Balkenende zal geen politieke consequenties trekken uit de uitslag, zei hij.

De instemmingsprocedure voor de Europese grondwet moet 'gewoon doorgaan' in andere EU-lidstaten. Dat heeft huidig EU-voorzitter en Luxemburgs premier Juncker woensdagavond gezegd in een eerste reactie.

Juncker zal een 'aantal ideeën' voor een oplossing voorleggen aan zijn Europese collega's, voor hun topontmoeting die zij over twee weken houden in Brussel. Juncker sprak woensdag over een 'gevaarlijke situatie, waarin we het risico lopen onze politieke invloed te zien verminderen in de rest van de wereld'.

Voorzitter Barroso van de Europse Commissie, het dagelijks bestuur van de EU, zegt dat 'Europa niet het probleem is, maar de oplossing'. Hij verklaarde dat in een reactie op de Nederlandse uitslag van het referendum over de EU-grondwet. "Europa moet doorgaan", in de ogen van Barroso, die verder stelde dat er een 'heel serieus probleem is gerezen'.

Het kabinet, dat de grondwet noodzakelijk vond voor de modernisering van de Europese Unie, had al 'ja' gezegd tegen het verdrag. Ook een meerderheid van de Kamer was voorstander van de grondwet.

Nu de meerderheid van de kiezers 'nee' zegt, zal de Kamer het verdrag echter niet ratificeren. Want hoewel het officieel om een niet-bindend referendum ging, hebben de meeste politieke partijen verklaard de uitkomst te respecteren.

Premier Balkenende heeft eerder laten weten dat hij bij een tegenstem niet zal opstappen. Donderdag zullen de Tweede Kamer en het kabinet over de uitslag van het referendum debatteren.

Het is voor het eerst in meer dan tweehonderd jaar dat Nederlanders op deze manier een advies uitbrengen aan het parlement.

Dat een referendum geen dagelijkse kost is blijkt uit het feit dat sommige oudere stemmers verward waren bij het zien van het stemformulier. Daar stonden ditmaal alleen 'ja', 'nee' of 'blanco' en niet de gebruikelijk lange lijsten met partijen en namen. Kennelijk werd dat door enkele mensen wel verwacht.